แหล่งอ้างอิง คึกฤทธิ์ ปราโมช์ ,ม.ร.ว. หลายชีวิต. กรุงเทพฯ : ดอกหญ้า,2542
ท่านเกิดในตระกูลสูง คนทั่วไปเรียกท่านว่า “ท่านชาย” แต่ท่านไม่ใช่ท่านชายที่สูงศักดิ์และร่ำรวย "ท่านชายเล็ก"
ท่านชายเล็ก เกิดในฐานันดรศักดิ์ที่สูง เป็นเชื้อพระวงศ์
แต่ด้วยในขณะที่เสด็จพ่อของท่านชายมีชีวิตได้หยิบยืมเงินทองมาเป็นจำนวนมาก
เมื่อสิ้นพระชนม์ลง จึงต้องขายสมบัติที่มีเพื่อนำไปใช้หนี้ ด้วยหม่อมแม่ของท่านชายมิได้มีทรัพย์มากเช่นภรรยาของเสด็จพ่อคนอื่น
ๆ จึงได้ออกจากวังเพื่อไปดำเนินชีวิตอยู่ที่ต่างจังหวัดกับยาย
ด้วยหม่อมแม่ยังคงยึดถือความเป็นเจ้านายที่มีอยู่ในตัวของท่านชายเล็ก
จึงทำให้ท่านชายเล็กอยู่เป็นเอกเทศไม่สามารถมีเพื่อนฝูงได้
เพราะมีฐานันดรที่ไม่เสมอกัน จนในที่สุดหม่อมแม่ของท่านชายก็สิ้นใจ
ท่านชายได้เข้าทำงานในตำแหน่งเสมียน แต่หน้าที่การงานไม่ก้าวหน้า แต่อย่างใด
เพราะทุกอย่างล้วนติดขัดกับฐานันดรด้วยทุกอย่าง
ตำแหน่งหน้าที่การงานจึงยังคงอยู่แบบเดิมตลอดมา
ท่านชายเล็กได้มีความรักกับหญิงชาวบ้านคนหนึ่ง ชื่อ ถวิล
แต่แล้วฐานันดรที่ท่านชายเล็กปกปิดไม่ยอมบอกให้ถวิลรู้ก็เปิดเผยให้ทราบ
ความรักที่ถวิลมีได้เปลี่ยนแปลงไปอย่างไม่มีวันหวนกลับ
ท่านชายเล็กได้ไปดำเนินชีวิตใหม่ในชนบทเล็กแห่งหนึ่ง ได้ทำหน้าที่เป็นผู้ใหญ่บ้าน
ด้วยความรักและเอาใจใส่ ชาวบ้านทุกคนจึงรักท่านชายเล็ก
แต่กระนั้นไม่มีใครรู้จักฐานันดรที่แท้จริงของท่านชายเล็ก ทุกคนรู้จักในนามผู้ใหญ่เล็ก
แต่แล้วความลับก็ถูกเปิดเผยอีกครั้ง เมื่อเพื่อนครั้งทำงานเสมียนได้เดินทางมาเยี่ยมราษฎร
ท่านชายเล็กทิ้งทุกอย่างและหนีออกจากหมู่บ้าน ความจริงที่เลวร้ายที่สุดของชีวิต
ได้ปรากฏขึ้นอีกครั้ง เรือลำนั้นมุ่งหน้าเข้าพระนคร เมื่อสิ้นลมพายุ ร่างของท่านชายเล็กก็ลอยติดฝั่ง
ไม่มีประโคมแตร ไม่มีงานพระศพที่สมเกียรติ
ฐานันดรที่ติดตามท่านชายเล็กได้จบสิ้นลงไปแล้ว ไม่มีใครรู้จักท่านชายเล็กอีกเลย
ข้อคิดจากเรื่องหลายชีวิต ตอน ท่านชายเล็ก
สิ่งที่ได้จากการอ่านนวนิยายหลายชีวิต ตอน ท่านชายเล็ก คือ การยอมรับในสิ่งที่ตนเองเป็น ท่านชายเล็กหลีกหนีฐานันดรของตนด้วยความทุกข์ทรมานอย่างยิ่ง
ความทุกข์ที่เกิดจากการที่ไม่ยอมรับในสิ่งที่ท่านเป็น ในกรณีของถวิล หากท่านชายได้บอกความจริงให้ถวิลทราบแต่ตอนแรก
ถวิลอาจจะไม่ปฏิเสธความรักดังเช่นที่เป็นก็ได้ หารหนีความจริง
นอกจากที่จะทำให้เกิดความทุกข์แล้ว ท่านชายยังต้องเผชิญหน้ากับความเปลี่ยนแปลงได้ทุกเมื่อ
เมื่อมีคนรู้ว่าท่านชายมีฐานันดรอย่างไร ท่านชายก็ไม่ยอมรับฟังความคิดเห็น
หรือการอธิบายเหตุผลใด ๆ เลย
สิ่งที่ท่านชายทำคือการหลีกหนีให้พ้นแต่เพียงอย่างเดียวเท่านั้น
นอกจากนี้เรื่องท่านชายเล็กยังให้แง่คิดอีกว่า การที่ยึดถือหรือยึดติดสิ่งใดมากจนเกินไป
ก็ใช่ทางที่ดีไม่ สิ่งที่หม่อมแม่ของท่านชายยึดในฐานันดรศักดิ์
และพยายามให้ท่านชายต้องดำรงพระยศ เป็นสิ่งที่ทำร้ายท่านชายตลอดชั่วชีวิต
หากแม้หม่อมแม่ของท่านชาย ยอมรับและปรับชีวิตให้ท่านชายเป็นเพียงคนธรรมดา
ท่านชายอาจจะเป็นคนที่มีความสุขก็ได้ เรื่องนี้ยังส่อให้เห็นถึงความรักของแม่
ที่เพียรทำทุกวิถีทางเพื่อให้ลูกได้รับสิ่งที่ดีที่สุด และในเรื่องยังแสดงให้เห็นว่าสภาพสังคมในอดีตทั้งมีการถือยศศักดิ์กันมาก
และในตอนที่ท่านชายทำงานราชการยังแสดงให้เห็นถึงระบบราชการของท่านที่เน้นความอุปถัมภ์
อีกด้วย
เรียนสังคมต้องครูเดช #ครูเดชสังคม